Het oude dijkdorp Hoogvliet werd in 1875 een zelfstandige gemeente. In 1905 werd het door een trambaan met Rotterdam verbonden. Begin twintigste eeuw kwam de expanderende Rotterdamse haven ook hier tot ontwikkeling, met name de petrochemische industrie. Omdat Hoogvliet gunstig op fietsafstand van de raffinaderijen lag, werden al in de jaren dertig de eerste arbeiderswoningen en directievilla’s gebouwd. In 1934 werd Hoogvliet door Rotterdam geannexeerd. De grote vraag naar personeel leidde tot grootse plannen; Hoogvliet werd in 1947 aangewezen als mogelijke locatie voor een satellietstad met circa 15.000 woningen en 60.000 inwoners. De hoofdopzet en de eerste buurten zijn ontworpen door Lotte Stam-Beese, stedenbouwkundige bij de Dienst Stadsontwikkeling. In 1974 werd de metro doorgetrokken naar Hoogvliet. Aan het eind van de twintigste eeuw stond Hoogvliet slecht bekend als getto met goedkope huurwoningen en sociale problemen. Vanaf 1996 is onder het motto WiMBY! (Welcome into My Backyard) aan de vernieuwing van de wijk gewerkt.

Lotte Stam-Beese maakte als stedenbouwkundig ontwerper bij de Dienst Stadsontwikkeling de eerste voorlopige schetsen voor Groot-Hoogvliet. Hoogvliet zou uit tien buurten met circa 3000 woningen moeten gaan bestaan. Tot 1957 werden in hoog tempo de wijken Digna Johanna, Westpunt, Oudeland, Meeuwenplaat en Zalmplaat gerealiseerd, in hoofdzaak ontworpen door Stam-Beese. Daarna werden de.andere buurten door andere ontwerpers van de dienst ontworpen. Het door Henk Milius ontworpen nieuwe centrum had korte looplijnen naar de woonbuurten. Begin jaren zeventig werd een deel van Poortugaal geannexeerd, Boomgaardshoek, een echte laagbouwbuurt. In de jaren vijftig was dat ondenkbaar geweest, getuige deze uitspraak van Blijstra in 1965: ”eengezinshuizen zijn eentonig en kleinburgerlijk, zonde van de collectieve ruimte die hierdoor verloren gaat.”

Het grote voorbeeld voor de ontwerpers van de Dienst Stedebouw waren de New Towns in Engeland, geïnspireerd op de Garden City van Ebenezer Howard. Eerst werden er in samenwerking met toenmalige medewerker Jaap Bakema studies en publicaties in vakbladen gemaakt. Op het internationale architectencongres CIAM van 1949 werden de plannen gepresenteerd. De basis vormde een sociologische visie: de wijkgedachte. Een evenwichtig opgezette woonwijk met voorzieningen en werkgelegenheid met een grootte van circa 30.000 inwoners. De uitbreiding van Hoogvliet was een unieke kans voor realisatie van deze ideeën in Rotterdam, die goed pasten in het wederopbouwdenken. Later werden de grootse plannen bijgesteld, mede na enkele rampen door brand en explosie.

De eerste woonbuurt Nieuw Engeland, gebouwd tussen 1948 en 1951, had een hoge bebouwingsdichtheid met in hoofdzaak gestapelde bouw. De vooroorlogse idealen van veel licht, lucht, groen en water konden hier worden gerealiseerd. Voor het ontwerp was de Engelse stedenbouwkundige Charles verantwoordelijk. In 1952 besluit stadsarchitect Van Traa dat Hoogvliet geen satellietstad wordt. Tijdens de Watersnoodramp van 1953 wordt Hoogvliet volledig overstroomd. In 1955 tekent Milius een nieuw uitbreidingsplan voor Hoogvliet met acht afzonderlijke wijken van 3000 woningen rond het centrum. In de vijftien jaar daarna wordt in rap tempo een stad uit de grond gestampt. In 1957 wordt het eerste grote woningbouw in Westpunt opgeleverd: 582 portiekwoningen van Jos en Leo de Jonge. In 1958 worden de maisonnettes aan de Pieter Stastokweg gebouwd. ( zie documentatie)

Voor diverse wijken worden ontwerpen gemaakt door meerdere stedenbouwkundige ontwerpers. Van die plannen worden meestal slechts fragmenten uitgevoerd. In een studie van socioloog P. de Jong wordt gewaarschuwd voor aanpassingsproblemen door nieuwe bewoners, die uit de regio en het hele land toestroomden vanwege de grote woningnood en de werkgelegenheid.

In de Structuurschets Hoogvliet uit 1959 doet de grootschaligheid zijn intrede; landschap en rivier worden genegeerd. Het gehele oude dijkdorp wordt vrijwel afgebroken, alleen een eenzaam kerkje en een dijk bleven bewaard. In 1964 start de industrialisering van de woningbouw in de vorm van 1400 Dura-Coignet-woningen (zie docum. in IJsselmonde)

In 1965 wordt de tramlijn opgeheven, maar de aanleg van de metro volgt pas in 1974. In de jaren zeventig wordt Hoogvliet als een planologische vergissing gezien. Door het groeikernenbeleid van de jaren zeventig wordt Spijkenisse een geduchte concurrent van Hoogvliet. Het is de doodsteek voor Hoogvliet. Vanaf 1985 begint vanuit de oudste wijk Nieuw Engeland de verwaarlozing en leegstand In de afgeleefde portiekflats komen vooral sociaal zwakkeren en werklozen.

Uit ontevredenheid wordt de bewonersorganisatie IBP opgericht, die later in 1991 als politieke partij onder leiding van Hans Elemans met meerderheid in de deelraad wordt gekozen. Het uitgangspunt is dat structurele vernieuwing van Hoogvliet noodzakelijk is. De woningen zijn verwaarloosd, te klein, hebben te weinig comfort en zijn slecht toegankelijk voor de vergrijzende bevolking. Ook moeten nieuwe doelgroepen worden geworven; er moeten meer woningen voor de middenklasse komen en meer koopwoningen. In 1989 start de sloop in Nieuw Engeland. De laatste uitbreiding Tussenwater, gerealiseerd halverwege de jaren negentig, heeft vooral eengezinswoningen en appartementen.

De Vernieuwing
Hoogvliet is mislukt en moet opnieuw worden uitgevonden. Dat is het uitgangspunt voor het stadsbestuur en de woningcorporaties Woonbron en Vestia. Er zijn 25.463 inwoners en 12.380 woningen. De leegstand ligt rond de 1000 woningen. Circa 5000 woningen worden gesloopt en vervangen. 2000 woningen daarvan zullen koopwoningen zijn.

Het stadsbestuur geeft in 1996 opdracht aan de architectuurhistorici van Crimson voor het maken van een ontwikkelingsvisie. Onder het motto WiMBY! (Welcome into My Backyard) gaat een vernieuwingsplan van start. Dit ambitieuze, zes jaar durende experiment betreft een reeks stedenbouwkundige, architectonische en culturele projecten gericht op een behoedzame vernieuwing van de bestaande woonwijk .

Het toenmalige stadsbestuur, met name wethouder Herman Meijer (1994-2002) presenteerde in 1999 in de architectuurnota een nieuwe visie voor de toekomst van Hoogvliet. Nieuw leven voor de oude New Town, die te vroeg dreigt te sterven.

Het WiMBY!-programma richtte zich op samenwerking van alle betrokken partijen: (grond-)eigenaren, gemeente, Ontwikkelingsbedrijf, Havenbedrijf, RET, woningcorporaties, projectontwikkelaars, industrie, Rijkswaterstaat, Nederlandse Spoorwegen, de gemeente Spijkenisse en uiteraard de deelraad en de bewonersorganisaties. Er moet een nieuw woonmilieu worden gecreëerd voor de huidige en nieuwe bevolking die kan concurreren met de Vinex-wijken. Geen slaapstad, maar een aantrekkelijk stadsdeel ook voor bijzondere doelgroepen en culturen. Behalve de woningbouw moet er aandacht zijn voor voorzieningen voor onderwijs,cultuur, recreatie, werkgelegenheid, dagelijkse voorzieningen en bijvoorbeeld de overdadig aanwezige groenvoorzieningen, die beter gebruikt kunnen worden. Samengevat wordt dit genoemd: acupunctuur van projecten van verschillende aard, schaal en tijdsduur met als effect: dynamisering van het geheel.

Essentieel was dat zoveel mogelijk vertegenwoordigers van de verschillende bevolkingsgroepen en uit het verenigingsleven bij de plannen betrokken zouden worden. Ook de nieuwe doelgroepen werden opgeroepen tot deelname en participatie. Inmiddels waren er ook al een reeks van oude en nieuwe initiatieven vanuit bewoners en gebruikersgroepen, waarop kon worden voort gebouwd bij de planontwikkeling. In 2000 werd besloten deel te nemen aan een Internationale Bouw Tentoonstelling (I.B.T.) om in de strijd tegen de middelmaat Hoogvliet naar een hoger plan te brengen. Hierbij werd een groot aantal deskundigen ingeschakeld. Een reeks van plannen en activiteiten werd in de wijken gepresenteerd door merendeels jonge architecten, in opdracht van gemeente en woningcorporaties. Anno 2011 zijn in het kader van WiMBY! het project co-housing, waarbij gelijkgestemde bewoners in een buurtje worden geconcentreerd en enkele projecten met seniorenwoningen gerealiseerd. Andere WiMBY!-projecten zijn op het gebied van onderwijs, school-parasites en een schoolcampus, en recreatie: de Heerlijkheid.

In 2002 kwam de nieuwe wethouder Marco Pastors om meer vaart te brengen in de planontwikkeling onder andere met zijn campagne Groeibriljanten. De Groeibriljanten zijn kleine buurtingrepen gebaseerd op initiatieven vanuit de bevolking. Behalve deze kleinschalige verbetering wordt er inmiddels ook gewerkt en gebouwd aan een ingrijpende vernieuwing van het centrum. Het proces van vernieuwing van Hoogvliet is anno 2011 ruim over de helft. (verwijzing naar projecten) Vanwege de kredietcrisis ondervinden veel plannen stagnatie. 

___
literatuur:
Rein Blijstra – Rotterdam Stad in beweging, Arbeiderspers Amsterdam 1965
H. Damen, A. Devolder – Lotte Stam-Beese 1903-1988, RKS/De Hef Rotterdam 1993
Crimson e.a. – Wimby! Welcome into My Backyard!, NAi Uitgevers Rotterdam 2000
J. Tellinga – De grote verbouwing, Uitgeverij 010 Rotterdam 2004
K. Zweerink (red.) – Van Pendrecht tot Ommoord, Thoth 2005
Crimson en Felix Rottenberg – WiMBY! Hoogvliet. Toekomst, verleden en heden van een New Town, Rotterdam, NAi Uitgevers, Rotterdam 2007