Rotterdam Woont

Systematische
documentatie van
150 jaar Rotterdamse woningbouwprojecten

Belangrijk

Cookies

Deze website maakt gebruik van cookies om de bezoeker een optimale gebruikerservaring te kunnen bieden. Lees er meer over in onze Privacyverklaring.

Hoe het werkt

Welkom

Hier is ruimte voor een welkomstbericht voor de (terugkerende) bezoeker van Rotterdam Woont en een korte introductie tot zowel het onderzoek, als de resultaten op deze website. Alsmede kort aandacht voor hoe de website ongeveer werkt.

  • A

    Atlas

    Hier vind je alle objecten uit de woontlas terug.
  • B

    Bibliotheek

    Op zoek naar essays en verhalen over onderwerpen uit de architectuur?
  • G

    Gids

    Thematische verzamelingen van objecten uit de atlas en essays uit de bibliotheek.
  • S

    Stichting

    Informatie over ons onderzoek en de doelstelling van de stichting.
Noordereiland

Wijkhistorie

Noordereiland

Door het graven van de Koningshaven (1868-1876) werd een smalle strook van Rotterdam-Zuid afgesneden en ontstond het Noordereiland. Via de Willemsbruggen en de Koninginnebrug is dit kunstmatige eiland met de stad verbonden. Het Noordereiland is ongeveer 1,3 kilometer lang en 100 meter breed.

In de tweede helft van de negentiende eeuw groeide de Rotterdamse haven zo hard en nam de scheepvaart zo snel toe, dat een uitbreiding van de havens  aan de zuidzijde van de Maas moest plaatsvinden. In 1872 richtte Lodewijk Pincoffs de Rotterdamsche Handelsvereeniging (RHV) op en kreeg van het gemeentebestuur het alleenrecht op de ontwikkeling van Feijenoord. In dezelfde tijd werd ook een spoorwegverbinding met België over de Maas noodzakelijk. Het Rijk financierde de aanleg van een spoorbrug over de Maas en een spoordraaibrug over de Koningshaven. De Willemsbruggen (1878) liepen dwars over het Noordereiland.

De RHV had ook een leidende rol bij de ontwikkeling van het Noordereiland. Waterstaatkundig ingenieur T.J. Stieltjes, de technisch adviseur van de RHV,  ontwikkelde de eerste plannen. In 1880 werd het definitieve stratenplan, getekend door A.W. Mees, vastgesteld. De Van der Takstraat in het verlengde van de verkeersbrug was de eerste straat die op het Noordereiland werd aangelegd. Steeds meer bedrijven en inwoners vestigden zich op het Noordereiland en in 1902 telde het al 8000 inwoners. Het langgerekte eiland is verkaveld met een orthogonaal stelsel van gesloten bouwblokken. Langs de rand van het eiland loopt een rondweg en verder zijn er smalle dwarsstraten. Vooral langs de randen is een gevarieerde bebouwing tot stand gebracht van etagewoningen, kantoren en bedrijven met een representatieve allure in diverse laat negentiende-eeuwse bouwstijlen (eclecticisme, neorenaissance, art nouveau). Een allure die ook binnen de kern van het eiland gestalte kreeg door de vormgeving van een pleinenreeks, met als meest prominente deel het Burgemeester Hoffmanplein. Hier staat een monument voor T.J. Stieltjes.

In 1923 was de scheepvaart en het verkeer rond en over het Noordereiland zó toegenomen dat besloten werd de Willemsbrug te verhogen en de draaibrug en de spoorbrug over de Koningshaven te vervangen door een bredere basculebrug (Koninginnebrug) en een hefbrug. Door het opkrikken van de Willemsbrug kwam de op- en afrit verhoogd in de Van der Takstraat te liggen en werd de fysieke barrière tussen het oostelijke en westelijke deel nog groter.

Tijdens de eerste dagen van de Tweede Wereldoorlog lag het Noordereiland in de frontlinie. Op 10 mei 1940 bereikten de Duitsers Rotterdam. Ze namen al snel het Noordereiland in en er vonden hevige gevechten rond de Maasbruggen plaats. Op het Noordereiland werd vervolgens onderhandeld over de capitulatie van Rotterdam. Op 14 mei werd een ultimatum gesteld en gedreigd met een bombardement; Rotterdam capituleerde maar de bommenwerpers waren al onderweg en het bombardement kon niet meer worden afgewend. Het Noordereiland is niet door Duitse bommen getroffen, maar de westpunt en de oostpunt van het eiland zijn verwoest door een Engels bombardement (om de Duitsers te verjagen). 600 woningen gingen verloren. In de wederopbouwperiode werden, passend in het oorspronkelijke stratenplan, nieuwe woningblokken gebouwd op de westpunt aan de Meeuwenstraat en aan de oostkant aan de Maaskade. Vanwege de woningnood werden veel van de grotere woningen aan de Maaskade, Prins Hendrikkade en Burgemeester Hoffmanplein gesplitst.

In de jaren zestig zijn diverse plannen ontwikkeld om de Willemsbruggen te vervangen. Uiteindelijk werd besloten tot de aanleg van een nieuwe Willemsbrug (1981) iets oostelijker en een spoortunnel (1993), waardoor in het deel oostelijk van de Van der Takstraat veel woningen werden gesloopt. Het aansluitende grootschalige verkeersplein ter plekke van de Oudehaven werd niet gerealiseerd en ook op de zuidoever kwam geen aansluiting, waardoor de verkeersbarrières zijn gebleven. De Van der Takstraat werd een doodlopende straat en verloor zijn stedelijke allure. Op het Antwerpse Hoofd kwam in 1982 nieuwbouw en langs de nieuwe Willemsbrug kwam in 2003 een woningbouwcomplex rond een besloten plein. Beide complexen volgen de oorspronkelijke rooilijnen. De spoorbrug is afgebroken maar de restanten van het spoortalud blijven zichtbaar. Op de spoortunnel is tot op heden niet gebouwd en het terrein wordt dankbaar door bewoners gebruikt als park, recreatie- en sportveld. De Hefbrug is buiten gebruik gesteld maar behouden als monument.

In 1991 telt het Noordereiland nog slechts 3500 inwoners. Er is relatief weinig gesloopt tijdens de stadsvernieuwingsperiode, maar door renovatie waren veel woningen samengevoegd. De wooncultuur veranderde doordat oorspronkelijke bewoners wegtrokken en werden vervangen door nieuwkomers. Op het Noordereiland wonen verder relatief veel mensen uit de creatieve sector. Begin eenentwintigste eeuw is de bebouwing rond het Burgemeester Hoffmanplein zorgvuldig gerestaureerd zodat de rijke detaillering en oorspronkelijke architectuur weer goed tot hun recht komen. Sinds 2005 heeft het Noordereiland de status van Beschermd Stadsgezicht. Vanaf het begin van de eenentwintigste eeuw is een deel van de huurwoningen verkocht aan de huurders.

Bronnen:

– Noordereiland, sigaar in de Nieuwe Maas. Deel 7 uit de serie ‘Rotterdam in voorbije dagen’. Rein Wolters

– Historische Atlas van Rotterdam. De groei van de stad in beeld. Paul van de Laar en Mies van Jaarsveld.

– Stadstimmeren. Editors: D’laine Camp en Michelle Provoost(Uitgave 1990 nav manifestatie Stadstimmeren.)

– Bestemmingsplan Noordereiland (18-03-2011)

– Gemeentearchief Rotterdam

01 / 17